Lumi Rhein dhe lumi Main ne Gjermani

Rhein (sqt. Rajna, retoromanisht: Rein, gjermanisht: Rhy, frëngjisht Rhin, holandisht Rijn) është një prej lumenjëve më e frekuentuar dhe një prej lumenjve më të rëndësishme në Evropë. Prej burimit e deri tek Mündung sqt. Mynding, lumi Rajn ka një gjatësi prej përafrisht 1.230 km, dhe 883 km prej tyre lundrojnë anijet. Sipërfaqja e lumit është 198.735 km² (Të dhënat e marra sipas International River Network IRN). Rrjedhja tjetër e degës së lumit quhet Delta me sipërfaqe prej 2.330 m³/s, e që është paksa më vogël për dallim nga lumi Nil. Tek Emmerich (Nordrhein-Westfalen) sasia më e lartë e ujit ka qenë (1926) 12.000 m³/s dhe ajo më e ulëta e rrjedhjes së ujit ka qenë 600 m³/s.

Main (sqt. majna) është lum me gjatësi prej 524 km, është dega më e gjatë e lumit Rhein, si dhe lumi më i gjatë që kalon në teritorin e Gjermanisë. Kalon përeth shumë qytetve historike, është siluet e Würzburgut dhe kalon mbi vreshtat e teritiroit frenkian. Po ashtu majna lidh nji numër të madh të qytetve siç është p.sh. rasti tek qendra e brendshme e qytetit Frankfurt am Main. Derdhet te Mainz-Kostheim gjegjëisht tek lumi Rhein.

Si krijohen lumenjtë?

Uji i lumenjve vjen nga reshjet e shiut, nga dëbora dhe akujt që shkrihen dhe nga ujërat që gjenden në brendësi të Tokës, e që njihen me emrin ujëra tokësore. Lumenjtë e çojnë këtë ujë tatëpjetë, në liqene dhe oqeane, së bashku me sasi të mëdha gurësh, rëre, dheu dhe balte. Lumenjtë mund të përshkojnë edhe shkëmbinjtë solidë, duke gërryer në to gryka të thella dhe ujëvara të stërmëdha.

- Rrjedha e një lumi: Gjatë rrjedhjes tatëpjetë lumenjtë e ndryshojnë rrugën, ose rrjedhën e tyre. Fillimi i një lumi quhet burim. Shumë lumenj i kanë burimet në zona malore, ku shiu dhe shkrirja e akujve rrjedhin në formën e rrëkeve të pjerrëta me ujë të kulluar.

Këto rrëke krijojnë lugina të ngushta dhe të thella, dhe bashkohen me njëra-tjetrën kur shkojnë teposhtë. Rrëketë dhe përrenj më të vegjël që derdhen në një lumë të madh quhen degë të lumit. Pasi ka zbritur nga malet, uji rrjedh në kanale dhe lugina më të gjera. Në këto zona pak a shumë të sheshta, lumi fillon të gjarpërojë dhe të krijojë kthesa të mëdha.

Më në fund, lumi zgjerohet në një grykajë, ose ndahet duke krijuar një rrjet kanalesh që njihen me emrin deltë, përpara se të derdhet në liqen apo det. Pjesa e lumit ku ai takohet me detin quhet grykëderdhja e lumit.

- Ndryshimi i rrjedhës: Lumenjtë rrjedhin më shpejt në pjesën e jashtme të kthesës, ose të bërrylit, se sa në pjesën e brendshme.

Bregu i jashtëm gradualisht gërryhet, ndërsa lumi depoziton llum në bregun e brendshëm. Kjo do të thotë që, me kalimin e kohës, bërryli bëhet më i gjatë dhe më i ngushtë.

Pas shumë kohësh, dy krahët e bërrylit takohen me njëri-tjetrin dhe lumi kalon mes për mes duke krijuar një rrjedhë të re, më të drejtë. Hyrja e bërrylit pak nga pak mbushet me llum, dhe laku mbyllet, duke krijuar një liqen në formën e shkronjës U.

- Ujëvarat: Ujëvarat krijohen kur lumi rrjedh nga një zonë me shkëmbinj të fortë në një zonë me shkëmbinj të butë. Lumi gërryen shkëmbinjtë e butë më shpejt, duke krijuar një prag.

Uji që rrjedh mbi këtë prag gërryen një gropë aty poshtë, që quhet pellgu i rënies. Sa më i madh pragu, aq më e madhe forca e ujit që përplaset poshtë. Veprimi i ujit dhe gurëzave që vërtiten në pellgun e rënies mund të çajnë nga poshtë shkëmbin e fortë, duke krijuar lart një prag të varur.

Nga ky shkëmb i varur shkëputen copëza dhe shumë ngadalë, me kalimin e qindra viteve, ujëvara lëviz mbrapsht, duke krijuar një luginë të thellë që quhet grykë.

Lista e lumenjve më të gjatë

Kontinentet me ngjyra Afrika Azia Oqeania Europe Amerika Veriore Amerika Jugore

	Lumi	Gjatësia në (km)	Gjatësia në (miles)	Sipërfaqja(km²)	Mesatarja e e daljes së ujit nga burimi (m³/s)	Derdhja në	Shteti
1.**	Nili	6,650	4,135	3,349,000	5,100	Deti Mesdhe	Etiopia, Eritrea, Sudani, Uganda, Tanzania, Kenia, Ruanda, Burundi, Egjipti, Republika Demokratike e Kongos
2.**	Amazon	6,400	3,980	6,915,000	219,000	Oqeani Atlantik	Brazil, Peru, Bolivia, Kolombia, Ekuador, Venezuela, Guiana
3.	Yangtze (Chang Jiang)	6,300	3,917	1,800,000	31,900	Deti i Kinës Lindore	P.R. China
4.	Mississippi - Missouri	6,275	3,902	2,980,000	16,200	Gjiri i Meksikës	United States (98.5%), Kanada (1.5%)
5.	Yenisei - Angara - Selenga	5,539	3,445	2,580,000	19,600	Kara Sea	Russia, Mongolia
6.	Yellow (Huang He)	5,464	3,398	745,000	2,110	Deti Bohai (Balhae)	P.R. China
7.	Ob - Irtysh	5,410	3,364	2,990,000	12,800	Gulf of Ob	Russia, Kazakhstan, Kina, Mongolia
8.	Congo - Chambeshi (Zaire)	4,700	2,922	3,680,000	41,800	Atlantic Ocean	DRepublike Demokratike e Kongos, Republika e Afrikës Qendrore, Angola, Republika e Kongos, Tanzania, Kamerun, Zambia, Burundi, Ruanda
9.	Amur - Argun (Heilong Jiang)	4,444	2,763	1,855,000	11,400	Sea of Okhotsk	Rusia, Kina, Mongolia
10.	Lena	4,400	2,736	2,490,000	17,100	Laptev Sea	Russia
11.	Mekong (Lancang Jiang)	4,350	2,705	810,000	16,000	South China Sea	Laos, Tajlanda, Kina, Kamborxha, Vietnam, Myanmar
12.	Mackenzie - Peace - Finlay	4,241	2,637	1,790,000	10,300	Beaufort Sea	Canada
13.	Niger	4,200	2,611	2,090,000	9,570	Gulf of Guinea	Nigeria (26.6%), Mali (25.6%), Niger (23.6%), Algeria (7.6%), Guinea (4.5%), Kamerun (4.2%), Burkina Faso (3.9%), Côte d'Ivoire, Benin, Çad
14.	Paraná (Río de la Plata)	3,998	2,486	3,100,000	25,700	Atlantic Ocean	Brazil (46.7%), Argentina (27.7%), Paraguay (13.5%), Bolivia (8.3%), Uruguay (3.8%)
15.	Volga	3,645	2,266	1,380,000	8,080	Caspian Sea	Russia (99.8%), Kazakhstan (minor)
16.	Shatt al-Arab - Euphrates	3,596	2,236	884,000	856	Persian Gulf	Iraq (40.5%), Turkey (24.8%), Iran (19.7%), Syria (14.7%)
17.	Purus	3,379	2,101	63,166	8,400	Amazon	Brazil, Peru
18.	Murray - Darling	3,370[1]	2,094	1,061,000	767	Southern Ocean	Australia
19.	Madeira - Mamoré	3,239	2,014	850,000	17,000	Amazon	Brazil, Bolivia, Peru
20.	Yukon	3,184	2300	850,000	6,210	Bering Sea	United States (59.8%), Canada (40.2%)
21.	Indus (Sindhu)	3,180	1,976	960,000	7,160	Arabian Sea	Pakistan (93%), India, P. R. China, disputed territory (Kashmir), Afghanistan
22.	São Francisco	3,180* (2,900)	1,976* (1,802)	610,000	3,300	Atlantic Ocean	Brazil
23.	Syr Darya - Naryn	3,078	1,913	219,000	703	Aral Sea	Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan, Tajikistan
24.	Salween (Nu Jiang)	3,060	1,901	324,000	3,153[2]	Andaman Sea	P.R. China (52.4%), Myanmar (43.9%), Thailand (3.7%)
25.	Saint Lawrence - Niagara-Detroit-Saint Clair-Saint Marys-Saint Louis	3,058	1,900	1,030,000	10,100	Gulf of Saint Lawrence	Canada (52.1%), United States (47.9%)
26.	Rio Grande	3,057 (2,896)	1,900 (1,799)	570,000	82	Gulf of Mexico	United States (52.1%), Mexico (47.9%)
27.	Lower Tunguska	2,989	1,857	473,000	3,600	Yenisei	Russia
28.	Brahmaputra	2,948*	1,832*	1,730,000	19,200[3]	Bay of Bengal	India (58.0%), P.R. China (19.7%), Nepal (9.0%), Bangladesh (6.6%), Disputed India/P.R. China (4.2%), Bhutan (2.4%)
29.	Danube	2,850*	1,771*	817,000	7,130	Black Sea	Romania (28.9%), Hungary (11.7%), Austria (10.3%), Serbia (10.3%), Germany(7.5%), Slovakia (5.8%), Bulgaria (5.2%), Czech Republic (2.5%),
30.	Tocantins	2,699	1,677	1,400,000	13,598	Atlantic Ocean, Amazon	Brazil
31.	Zambezi (Zambesi)	2,693*	1,673*	1,330,000	4,880	Mozambique Channel	Zambia (41.6%), Angola (18.4%), Zimbabwe (15.6%), Mozambique (11.8%), Malawi(8.0%), Tanzania (2.0%), Namibia, Botswana
32.	Vilyuy	2,650	1,647	454,000	1,480	Lena	Rusia
33.	Araguaia	2,627	1,632	358,125	6,172	Tocantins	Brazil
34.	Amu Darya	2,620	1,628	534,739	1,400	Aral Sea	Uzbekistan, Turkmenistan, Tajikistan, Afghanistan
35.	Japurá (Rio Yapurá)	2,615*	1,625*	242,259	6,000	Amazon	Brazil, Colombia
36.	Nelson - Saskatchewan	2,570	1,597	1,093,000	2,575	Hudson Bay	Kanada, United States
37.	Paraguay (Rio Paraguay)	2,549	1,584	900,000	4,300	Paraná	Brazil, Paraguay, Bolivia, Argentina
38.	Kolyma	2,513	1,562	644,000	3,800	East Siberian Sea	Russia
39.	Ganges (Ganga)	2,510	1,560	907,000	12,037[4]	Brahmaputra, Bay of Bengal	India, Bangladesh, Nepal
40.	Pilcomayo	2,500	1,553	270,000		Paraguay	Paraguay, Argentina, Bolivia
41.	Upper Ob	2,490	1,547			Ob	Rusia
42.	Ishim	2,450	1,522	177,000	56	Irtysh	Kazakhstan, Russia
43.	Juruá	2,410	1,498	200,000	6,000	Amazon	Peru, Brazil
44.	Ural	2,428	1,509	237,000	475	Caspian Sea	Russia, Kazakhstan
45.	Arkansas	2,348	1,459	505,000 (435,122)	1,066	Mississippi	United States
46.	Ubangi - Uele	2,300	1,429		4,003	Congo	Democratic Republic of the Congo, Central African Republic
47.	Olenyok	2,292	1,424	219,000	1,210	Laptev Sea	Russia
48.	Dnieper	2,287	1,421	516,300	1,670	Black Sea	Rusia, Belarus, Ukraine
49.	Aldan	2,273	1,412	729,000	5,060	Lena	Russia
50.	Negro	2,250	1,450	720,114	26,700	Amazon	Brazil, Venezuela, Colombia
51.	Columbia	2,250 (1,953)	1,450 (1,214)	415,211	7500	Pacific Ocean	United States, Canada
52.	Colorado (western U.S.)	2,333	1,450	390,000	1,200	Gulf of California	United States, Mexico
53.	Pearl - Xi Jiang	2,200	1,376	437,000	13,600	South China Sea	P.R. China (98.5%), Vietnam (1.5%)
54.	Red	2,188	1,360	78,592	875	Mississippi	United States
55.	Ayeyarwady (Irrawaddy)	2,170	1,348	411,000	13,000	Andaman Sea	Myanmar
56.	Kasai	2,153	1,338	880,200	10,000	Congo	Angola, Democratic Republic of the Congo
57.	Ohio - Allegheny	2,102	1,306	490,603	7,957	Mississippi	United States
58.	Orinoco	2,101	1,306	880,000	30,000	Atlantic Ocean	Venezuela, Colombia, Guyana
59.	Tarim	2,100	1,305	557,000		Lop Nur	P. R. China
60.	Xingu	2,100	1,305			Amazon	Brazil
61.	Orange	2,092	1,300			Atlantic Ocean	South Africa, Namibia, Botswana, Lesotho
62.	Northern Salado	2,010	1,249			Paraná	Argentina
63.	Vitim	1,978	1,229			Lena	Russia
64.	Tigris	1,950	1,212			Shatt al-Arab	Turkey, Iraq, Syria, Iran
65.	Songhua	1,927	1,197			Amur	P. R. China
66.	Tapajós	1,900	1,181			Amazon	Brazil
67.	Don	1,870	1,162	425,600	935	Sea of Azov	Russia, Ukraine
68.	Stony Tunguska	1,865	1,159	240,000		Yenisei	Russia
69.	Pechora	1,809	1,124	322,000		Barents Sea	Russia
70.	Kama	1,805	1,122	507,000		Volga	Russia
71.	Limpopo	1,800	1,118	413,000		Indian Ocean	Mozambique, Zimbabwe, South Africa, Botswana
72.	Guaporé (Itenez)	1,749	1,087			Mamoré	Brazil, Bolivia
73.	Indigirka	1,726	1,072	360,400	1,810	East Siberian Sea	Russia
74.	Snake	1,670	1,038	279,719	1,611	Columbia	United States
75.	Senegal	1,641	1,020	419,659		Atlantic Ocean	Senegal, Mali, Mauritania
76.	Uruguay	1,610	1,000	370,000		Atlantic Ocean	Uruguay, Argentina, Brazil
77.	Blue Nile	1,600	994			Nile	Ethiopia, Sudan
77.	Churchill	1,600	994			Hudson Bay	Canada
77.	Khatanga	1,600	994			Laptev Sea	Russia
77.	Okavango	1,600	994			Okavango Delta	Namibia, Angola, Botswana
77.	Volta	1,600	994			Gulf of Guinea	Ghana, Burkina Faso, Togo, Côte d'Ivoire, Benin
82.	Beni	1,599	994			Madeira	Bolivia
83.	Platte	1,594	990			Missouri	United States
84.	Tobol	1,591	989			Irtysh	Kazakhstan, Russia
85.	Jubba - Shebelle	1,580*	982*			Indian Ocean	Ethiopia, Somalia
86.	Içá (Putumayo)	1,575	979			Amazon	Brazil, Peru, Colombia, Ecuador
87.	Magdalena	1,550	963			Caribbean Sea	Colombia
88.	Han	1,532	952			Yangtze	P. R. China
89.	Lomami	1,500	932			Congo	Democratic Republic of the Congo
89.	Oka	1,500	932			Volga	Russia
90.	Pecos	1,490	926			Rio Grande	United States
91.	Upper Yenisei	1,480	920			Yenisei	Russia, Mongolia
92.	Godavari	1,465	910			Bay of Bengal	India
93.	Colorado (Texas)	1,438	894			Gulf of Mexico	United States
94.	Río Grande (Guapay)	1,438	894			Ichilo	Bolivia
95.	Belaya	1,420	882			Kama	Russia
96.	Cooper - Barcoo	1,420	880			Lake Eyre	Australia
97.	Marañón	1,415	879			Amazon	Peru
98.	Dniester	1,411 (1,352)	877 (840)			Black Sea	Ukraine, Moldova
99.	Benue	1,400	870			Niger	Cameroon, Nigeria
99.	Ili (Yili)	1,400	870			Lake Balkhash	P. R. China, Kazakhstan
99.	Warburton - Georgina	1,400	870			Lake Eyre	Australia
102.	Sutlej	1,372	852			Chenab	China, India, Pakistan
103.	Yamuna	1,370	851			Ganges	India
103.	Vyatka	1,370	851			Kama	Russia
105.	Fraser	1,368	850		3,475	Pacific Ocean	Canada
106.	Kura	1,364	848			Caspian Sea	Azerbaijan, Georgia, Armenia, Turkey, Iran
107.	Grande	1,360	845			Paraná	Brazil
108.	Brazos	1,352	840			Gulf of Mexico	United States
109.	Cauca River	1,350	839			Magdalena River	Colombia
110.	Liao	1,345	836			Bo Hai	P. R. China